O potrzebie zachowania polskiego złotego. Przyszłość polskiej waluty w formie cyfrowej

Wstęp

Cyfryzacja przekształca krajowe i międzynarodowe relacje gospodarcze w znaczący sposób. Przy tracącej na znaczeniu gotówce, popularność zyskują nowe, cyfrowe formy płatności, w tym te oparte o technologię DLT (Distributed Ledger Technology)[1], takie jak krypto waluty, stablecoins, oraz tzw. CBDC’s (Central Bank Digital Currencies, czy Waluty Cyfrowe Banków Centralnych). Od dłuższego czasu banki centralne na świecie rozważają to jak zaadoptować się do nowych warunków, w których pieniądz cyfrowy, a nie gotówka będą dominującym środkiem płatności, jednostką rozrachunkową, oraz sposobem tezauryzacji. Choć Narodowy Bank Polski ucieka od dyskusji na temat pieniądza cyfrowego, osłaniając się rzekomą większą efektywnością pieniądza papierowego, to większość banków centralnych na świecie już prowadzi projekty pilotażowe, które mają pozwolić wypracować założenia do możliwych wdrożeń walut cyfrowych. To jak do tego wyzwania podejdzie Polska, zależy od zrozumienia wartości, jaką może nieść stopniowe zastąpienie polskiego złotego, polskim złotym cyfrowym. Założeniem tego opracowania jest wskazanie potencjalnych wyzwań oraz korzyści płynących z implementacji pieniądza cyfrowego w Polsce. W tym celu wskazany zostanie wpływ jaki polski cyfrowy złoty stworzony w technologii DLT, może mieć na politykę monetarną NBP, system bankowy, inkluzyjność finansową polskiego społeczeństwa, realizację celów polityki społecznej oraz finansowej państwa, ograniczenie kosztów produkcji oraz dystrybucji pieniądza, ograniczenie lub zwiększenie ryzyka funkcjonowania systemu płatności, oraz jak cyfrowa waluta może być programowalna i do jakiego stopnia społeczeństwo ma wpływ na jej adopcję[2]. Jak przy każdej decyzji mającej znaczący wpływ na sposób funkcjonowania danej organizacji lub instytucji, tak i w tym wypadku należy zachować daleko posuniętą ostrożność, tak aby z jednej strony skorzystać z technologii, która pozwala osiągnąć niesamowitą efektywność, a z drugiej ograniczyć poziom potencjalnych zagrożeń dla stabilności systemu finansowego państwa.

Czym jest CBDC?

CBDC to inaczej waluta cyfrowa banku centralnego[3], która jest emitowana w technologii Blockchain/DLT przez bank centralny, jest prawnym środkiem płatności w ramach danej jurysdykcji, zaś jej kurs jest na sztywno powiązany z kursem waluty danego kraju. Dla osób, które są nowe w temacie, pojęcie CBDC może być mylone z kryptowalutami oraz tzw. stablecoinami. Każde z tych pojęć ma jednak inne znaczenie. Wspólnym denominatorem powyższych jest umieszczenie pieniądza cyfrowego na tzw. Blockchainie, czyli w systemie komputerowym, który jest w pełni zdecentralizowany. Różnicą zasadniczą jest jednak mechanizm pokrycia danego pieniądza. Wartość kryptowalut wyznacza czysty mechanizm popytu, który z zasady jest bardzo zmienny. Dlatego osoby posiadające Bitcoiny, których wartość wzrosła w 2021 roku do 69.000$, a następnie spadła do ok. 17.000$ rok później, powinny być bardzo ostrożne co do tego w jaki sposób i do czego chcą wykorzystywać zakupione waluty cyfrowe. Stablecoin to pieniądz cyfrowy w technologii DLT, który ma (teoretycznie) pokrycie 1 do 1 w istniejącej walucie lub w koszyku walut, który jest cyklicznie aktualizowany. Niestety, jak pokazał niedawny upadek stablecoinów Luny i Terry, pokrycie te nie zawsze jest odpowiednio zapewnione przez emitentów[4], a wiąże się to z tym że spółki technologiczne, które emitują waluty cyfrowe rzadko posiadają kompetencje w zakresie zarządzania aktywami finansowymi, które w przypadku emisji pieniądza powinny być co najmniej tak zaawansowane, jak w sektorze finansowym. Czym zatem w odniesieniu do innych walut cyfrowych jest CBDC?

Polski złoty cyfrowy – możliwości oraz ograniczenia

Rozważania nad Polskim Złotym Cyfrowym (PZC) powinny stanowić jeden z kluczowych przedmiotów analiz NBP. Z PZC wiążą się bowiem znaczące korzyści, ale też wyzwania, które wymagają pogłębionej analizy ekonometrycznej, ekonomicznej, politycznej oraz społecznej. Na PZC można bowiem patrzeć z wielu perspektyw, których podstawową jest spojrzenie z punktu widzenia użytkownika oraz banku centralnego. Z punktu widzenia użytkownika/obywatela PZC może być atrakcyjnym środkiem płatności, ale ta atrakcyjność uzależniona będzie od:

• dostępności pieniądza oraz łatwości obsługi technologii (user experience- UX)
• możliwości łatwego konwertowania PZC na inne systemy płatności
• możliwości dokonywania transakcji transgranicznych oraz konwersji na inne waluty
• potencjalnego oprocentowania depozytu trzymanego na rachunku bieżącym
• zapewnienia anonimowości transakcji
• bezpieczeństwa systemu informacyjnego oraz poziomu ryzyka finansowego[5]

Z kolei z punktu widzenia banku centralnego rozważania nad potencjalnym wprowadzeniem PZC będę koncentrowały się na realizacji celów polityki banku centralnego, w tym na:

• zapewnieniu stabilności cen w różnych okolicznościach makroekonomicznych
• zapewnieniu transmisyjności decyzji polityki monetarnej
• zwiększeniu inkluzyjności finansowej społeczeństwa
• redukcji kosztów produkcji, dystrybucji oraz obsługi gotówki
• zapewnieniu stabilności sektora finansowego
• zapewnieniu zgodności z międzynarodowymi standardami AML/CFT oraz KYC
• zwiększeniu integracji e-usług publicznych[6]

Mając na uwadze powyższe cele, należy zauważyć, że PZC przy odpowiedniej konfiguracji oraz zgranych czasowo zmianach legislacyjnych mógłby zrealizować większość celów ważnych zarówno z punktu widzenia obywateli, jak i władz publicznych. Jednocześnie w drodze konsultacji społecznych oraz dyskursu publicznego, każde państwo musiałoby określić:

• granice w których pieniądz ten pozostawałaby anonimowy
• rolę jaką w jego emisji i dystrybucji miałyby odegrać banki
• technologię, na której zostałby zbudowany PZC
• mechanizm wymiany PZC na gotówkę, bankowy pieniądz elektroniczny, oraz inne CBDC
• zakres możliwych usług elektronicznych które można by zintegrować z PZC obecnie lub w przyszłości, zakładając dalszą tokenizację gospodarki w oparciu o technologię DLT[7]

Sukces wdrożenia PZC jest funkcją holistycznego podejścia banku centralnego do potencjału jaki ten pieniądz przedstawia. Wskazywanie jedynie na jego niedoskonałości, w postaci możliwej wrażliwości na atak w cyberprzestrzeni, negatywnego wpływu na politykę monetarną, stabilność sektora finansowego, ryzyk finansowych dla banku centralnego w przypadku tzw. runu na bank, braku anonimowości czy problemów z transakcjami transgranicznymi jest niedojrzałe i krótkowzroczne. Aby móc podjąć właściwą decyzję każdy kraj, w tym Polska powinien najpierw dostrzec potencjał związany z oferowaną technologią, aby następnie zastanowić się jak rozwiązać istniejące ograniczenia. Korzyści z wdrożenia PZC jest wiele, należy do nich dostarczenie gospodarstwom domowym oraz biznesom przystępnej, elektronicznej formy płatności przez bank centralny gwarantującej płynność oraz bezpieczeństwo transakcji. PZC mógłby oferować biznesom nowe produkty i usługi finansowe, wspierając szybsze i tańsze płatności, rozszerzając potencjalną bazę klientów. Jednym z podstawowych ograniczeń jest w przypadku CBDC sama technologia, która obecnie nie pozwala na pełną obsługę dużych wolumenów transakcji. Ponadto państwa musiałyby dokonać strategicznych decyzji dotyczących roli sektora finansowego i efektywności polityki monetarnej[8].

Dodatkowe argumenty za wdrożeniem PZC

Polska, będąc członkiem UE, a jednocześnie nie będąc w unii walutowej powinna rozpatrywać możliwość wdrożenia cyfrowego złotego w kontekście pan-europejskim. Biorąc pod uwagę zaawansowany stan prac nad cyfrowym euro[9] (CE), istnieje uzasadnienie dla rozpoczęcia i przyspieszenia prac nad PZC. PZC mógłby być w pełni zintegrowany funkcjonalnie z CE, jednocześnie chroniąc polski rynek pieniądza przed ryzykiem euroizacji polskiej gospodarki, po wdrożeniu CE. Dodatkowym argumentem za wdrożeniem PZC jest zauważalny spadek używalności gotówki, potrzeba zachowania roli pieniądza stanowiącego monetarną kotwicę dla istniejących systemów płatności. Brak działania będzie zwiększał potrzebę społeczeństwa do korzystania z alternatywnych form pieniądza cyfrowego, który nie zawsze jest stabilny (vide kryptowaluty oraz stablecoiny). Ponadto sam fakt wdrożenia PZC wpłynąłby pozytywnie na ekosystem innowacyjnych przedsiębiorstw polskich, które dostarczając usługi bankowi centralnemu, mogłyby rozwinąć skalowalny na gospodarkę światową produkt.

Jak zaprojektować PZC?

To jak PZC miałoby działać powinno być osią analiz nad polską walutą cyfrową, ponieważ projekt waluty ma kluczowe znaczenie dla jej efektywności. Aby być akceptowalną formą płatności, PZC musi przynosić wymierne korzyści dla użytkowników. Przeprowadzone badania w tym zakresie wskazują, że obywatele w pierwszej kolejności cenią akceptowalność nowych form płatności w punktach sprzedaży, jak również łatwość korzystania z waluty, niski koszt użytkowania, szybkość transakcji, bezpieczeństwo oraz ochronę konsumencką. Ponadto jednym z kluczowych aspektów jest kwestia wdrożenia najwyższych standardów anonimowości, które byłyby zgodne z istniejącymi regulacjami. Finalnie, kluczowym kryterium PZC powinna być zdolność do „ubankowienia” tych warstw społecznych, które były do tej pory wykluczone z cyfrowego obrotu finansowego.

W jakiej perspektywie czasowej możliwe jest wdrożenie PZC?

Dyskusje nad PZC, powinny rozpocząć się od podstawowej analizy korzyści i zagrożeń związanych z wdrożeniem cyfrowej waluty. W momencie zakończenia prac nad podstawowym dokumentem potrzebne byłyby dwa lata na zatrudnienie odpowiedniego zespołu, przygotowanie metod zarządzania projektem, przeprowadzenie badań fokusowych, sprawdzenie wymagań regulacyjno- prawnych oraz ich uaktualnienie (ochrona prywatności, mechanizmy transferu środków, dostępność online/offline, model dystrybucji, model realizacji zleceń, poziom waluty w obiegu, określenie roli pośredników, integracja, rozwój prototypu projektu, model kompensacji, dostęp do ekosystemu, usługi dodatkowe, funkcje zaawansowane, etc.).

Przykładowy model osi czasu mógłby wyglądać następująco:

Mechanizm działania PZC

PZC działający w technologii DLT/Blockchain mógłby przynieść wiele korzyści wobec istniejących sposobów płatności, nie wykluczając żadnego z nich. Warto jednak podkreślić, że CBDC nie jest ani kryptowalutą, ani stablecoinem, gdyż jest to pieniądz wirtualny wydany przez bank centralny jako prawny środek płatności w danym kraju. Co więcej PZC aby był efektywny energetycznie musiałby być tworzony w oparciu o model proof-of-stake (PoS) a nie proof-of-work, który zużywa dużo energii do emisji waluty[10]. W PoS właściciel waluty może używać jej jako zastaw do walidacji transakcji (tzw. Staking), co z jednej strony nie wymaga zużycia energii procesora, a z drugiej przynosi użytkownikowi wymierną korzyść w postaci dodatniej stopy zwrotu z użytego depozytu (w skrócie PoS działa jak oprocentowany depozyt bankowy). Bank centralny, prowadząc rozważania nad wdrożeniem PZC, powinien również określić czy PZC powinien być wydany w formie hurtowej lub detalicznej. Forma hurtowa pozwalałaby na zwiększenie efektywności oraz szybkości transferu środków na rynku międzybankowym, zaś forma detaliczna pozwoliłaby na wdrożenie cyfrowego złotego o charakterystyce gotówki. Możliwe jest naturalnie wdrożenie oby wersji PZC, ale decyzję o takim wdrożeniu należałoby podjąć na starcie, gdyż zmiana trajektorii wdrażania waluty w trakcie implementacji jest niemożliwa.

Hurtowy PZC

Hurtowa wersja PZC pozwoliłaby zapewnić większą efektywność w zakresie realizacji transakcji na rynku międzybankowym oraz obniżyć koszty zarządzania ryzykiem. Co więcej, wdrożenie hurtowego PZC pozwoliłoby zwiększyć zakres podmiotów uprawnionych do korzystania z rezerw banku centralnego

Detaliczny PZC

Wersja detaliczna PZC pozwoliłaby na wypuszczenie cyfrowej wersji złotego działającej na podobnej zasadzie co gotówka. Taka waluta cyfrowa pozwoliłaby regulować transakcje pomiędzy osobami fizycznymi, osobami fizycznymi a osobami prawnymi, oraz pomiędzy osobami prawnymi. Aby zapewnić zgodność z międzynarodowymi standardami przeciwdziałania praniu brudnych pieniędzy oraz finansowania terroryzmu (AML/CFT) detaliczny PZC musiałby mieć wpisane dzienne, jednorazowe, oraz cykliczne limity płatności, które po przekroczeniu mogłyby być weryfikowane przez odpowiednie instytucje.

Największym wyzwaniem dla detalicznego PZC jest kwestia technologii, która musiałaby być w stanie obsługiwać odpowiednią ilość transakcji na sekundę. Sytuacja byłaby bardziej skomplikowana, w momencie, gdyby detaliczny PZC miałby możliwość integracji z innymi systemami cyfrowymi państwa w technologii DLT, takimi jak centralny rejestr gruntów, czy dostęp do scyfryzowanych aktywów rynkowych. Obywatel używający PZC musiałby być jednak w jakiś sposób weryfikowany przy zakładaniu rachunku PZC i weryfikacja ta mogłaby być prowadzona przez system e-obywatel, istniejący rachunek bankowy, bądź przez rejestrację cyfrową.

Podsumowanie

Wprowadzenie PZC jest wyzwaniem pokoleniowym dla Polski. Wdrożenie PZC pozwoli przeskoczyć Polsce o dekadę, umożliwiając efektywniejszą realizację polityki monetarnej państwa, dostęp do nowych baz danych pozwalający na ulepszenie istniejących narzędzi statystycznych, efektywniejsze i szybsze transakcje dla obywateli oraz połączenie systemów elektronicznych usług publicznych w efektywną całość. Jednocześnie rozważania nad CBDC powinny służyć rozwiązaniu istniejących przeszkód związanych z ustalaniem roli sektora finansowego, zapewnieniem cyberbezpieczeństwa, określeniem sposobów identyfikacji klientów, określeniem poziomu prywatności transakcji i ustaleniem mechanizmu funkcjonowania transakcji transgranicznych. PZC jest szansą i wyzwaniem, od którego zależeć będzie przyszłość polskiej waluty oraz to czy jest ona atrakcyjna zarówno dla obywateli, jak i inwestorów.

Bibliografia

T. Mancini- Griffoli, et cons. “Casting Light on Central Bank Digital Currency”, IMF Staff Discussion Note, SDN/18/08, Listopad 2018.

D. He at cons. „Fintech and Financial Services” Initial Considerations”. IMF Staff Discussion Notes. SDN/17/05 Czerwiec 2005.

G Iredale „Central bank Digital Currency- use cases and applications”. https://101blockchains.com/cbdc-use-cases-and-applications/

D. van Boom „Luna Crypto Crash: ow UST Broke and What’s next for Terra?”. Maj 25, 2022, CNET: https://www.cnet.com/personal-finance/crypto/luna-crypto-crash-how-ust-broke-and-whats-next-for-terra/